సామెతలు - ఎ

భాషా సింగారం
సామెతలు
అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ-ఋ
ఎ ఏ ఒ ఓ అం అః
క ఖ గ-ఘ
చ-ఛ జ ఝ
ట ఠ డ-ఢ ణ
త థ ద ధ న
ప ఫ బ భ మ
య ర ల వ
శ-ష స-హ
ళ క్ష ఱ
జాతీయములు
అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ
ఋ ఎ, ఏ, ఐ ఒ, ఓ, ఔ
క, ఖ గ, ఘ చ, ఛ జ, ఝ
ట, ఠ డ, ఢ ణ
త, థ ద, ధ న
ప, ఫ బ, భ మ
య ర ల వ
శ ష స హ
ళ క్ష ఱ
ఆశ్చర్యార్థకాలు
నీతివాక్యాలు
పొడుపు కథలు

సామెతలు లేదా లోకోక్తులు (Proverbs) ప్రజల భాషలో మరల మరల వాడబడే వాక్యాలు. వీటిలో భాషా సౌందర్యం, అనుభవ సారం, నీతి సూచన, హాస్యం కలగలిపి ఉంటాయి. సామెతలు ఆ భాష మాట్లాడే ప్రజల సంస్కృతిని, సాంప్రదాయాలను ప్రతిబింబిస్తాయి. "సామెత లేని మాట ఆమెత లేని ఇల్లు" అంటారు. సామెతలకు ఏ ఒక్కరినీ రచయితగా చెప్పలేము. ప్రజలు తమ అనుభవాల్లోనుంచే సామెతలను పుట్టిస్తారు.

సామెతలు ప్రసంగానికి దీపాల్లాంటివి. అవి సంభాషణకు కాంతినిస్తాయి. సామెతలో ధ్వని ఉంటుంది. ప్రసంగోచితంగా ఒక సామెతను ప్రయోగిస్తే పాలల్లో పంచదార కలిపినట్లుంటుంది. సామెతలు సూత్రప్రాయంగా చిన్న వాక్యాలుగా ఉంటాయి. ఇవి ఒక జాతి నాగరికతను చెప్పకనే చెబుతుంటాయి. ఇవి పూర్వుల అనుభవ సారాన్ని తెలియజేసే అమృత గుళికలు ("ఆకలి రుచి ఎరుగదు. నిద్ర సుఖమెరుగదు"). పండితులకు, పామరులకూ పెట్టని భూషణాలు ("ఊరక రారు మహానుభావులు"). సామెతలు ఒక నీతిని సూచింపవచ్చును ("క్షేత్రమెరిగి విత్తనం వెయ్యాలి, పాత్రమెరిగి దానం చేయాలి"). ఒక అనుభవ సారాన్ని, భావమును స్ఫురింపజేయవచ్చును ("ఓడలు బళ్ళవుతాయి, బళ్ళు ఓడలవుతాయి", "కడివెడు గుమ్మడి కాయైనా కత్తిపీటకు లోకువే"). ఒక సందర్భములో సంశయమును నివారించవచ్చును ("అందానికి కొన్న సొమ్ము అక్కరకు పనికొస్తుంది"). వ్యక్తులను కార్యోన్ముఖులను చేయవచ్చును ("మనసుంటే మార్గముంటుంది") ప్రమాదమును హెచ్చరించవచ్చును ("చిన్న పామునైనా పెద్దకర్రతో కొట్టాలి"). వాదనకు ముక్తాయింపు పాడవచ్చును ("తాంబూలాలిచ్చేశాను తన్నుకు చావండి"). హాస్యాన్ని పంచవచ్చును ("ఆత్రపు పెళ్ళికొడుకు అత్తవెంట పడ్డాడట").

ఇక్కడ "ఎ" అక్షరంతో మొదలయ్యే కొన్ని సామెతలు, వాటి వివరణలు ఇవ్వబడ్డాయి.

రచయితలు గమనించండి : క్రొత్త సామెతలు అక్షర క్రమంలో చేర్చండి. ఒకో అక్షరానికి ఒకో పేజీ కేటాయించబడింది. సంక్షిప్తమైన వివరణ ఈ పేజీలోనే వ్రాయవచ్చును. సుదీర్ఘమైన వివరణాదులు వ్రాయదలచుకొంటే ఆ సామెతకు వేరే పేజీ ప్రారంభించండి.

ఎంకి పెళ్ళి సుబ్బి చావుకొచ్చిందట

ఒకడి సుఖము మరొకడి కష్టము అని ఈ సామెత అర్థము. కొన్ని సందర్భాలలో,ఒకరికి సుఖం ఆతనికి తెలియకుండానే మరొకనికి కష్ట కారణమగును. ఆ సందర్భమున ఈ సామెత వాడుట పరిపాటి.

ఎంగిలాకులు ఎత్తమంటే లెక్క పెట్టినట్లు

పరమ లోభి, పిసినారిని ఇలా వర్ణిస్తారు. కాకిని తోలేందుకు ఎంగిలిచేతిని విదిలిస్తే ఆ చేతికి అంటుకుని ఉన్న అన్నపు మెతుకులు రాలిపోతాయేమోనని ఆలోచించేవాడని దీనర్థం. దీనికి సమానార్థకమైన సామెత మరొకటుంది/పిల్లికి బిచ్చం పెట్టనివాడు

ఎంత చెట్టుకు అంత గాలి

ఎవరి ఆర్థిక పరిస్థితుల కనుగుణంగా వారు నడుచు కోవాలి. గొప్పలకు పోకూడదని ఈ సామెత అర్థం. పిండి కొద్దీ రొట్టె... అనేది కూడా దీనికి సమానర్థమె.

ఎంత నేర్చినా, ఎంత జూచినా,ఎంత వారలైనా కాంతా దాసులే

దీనికి సమానార్థంలో మరొక సామెత వున్నది: అది. ఎంతవాడయినా ఆడదానికి లోకువే ఒక చిత్ర గీతంలో ఈ సామెత ..... "ఎంత వారు గాని, వేదాంతులైన గాని వాలు చూపు సోక గానె తూలి పోదురూ..."

ఎంత కరవొచ్చినా పులి గడ్డి మేయదు

నీతిమంతుడు ఎంత కరవుకాలం, కష్టకాలం వచ్చినా అవినీతికి మాత్రం పాల్పడడని, నీతినిజాయతీలతోనే ఉంటాడని

ఎంత ప్రాప్తమో అంతే ఫలం

తన ప్రాప్తాన్ని బట్టి ఫలితముంటుందని దీనికి అర్థం.

ఎంతమంచి గొల్లవాడికైనా వేపకాయంత వెర్రి వుండకపోదు

కులానికి సంబంధించినది ఈ సామెత. గతంలో గొల్లల్లో తెలివిమంతుడుండరని ఒక నమ్మిక. అదే అర్థాన్ని ఈ సామెత చెప్పుతున్నది. ఇక్కడ వెర్రి అనగా తెలివి లేని తనం.

ఎంతయినా పరాయి సొమ్ము పరమాన్నమన్నట్లు

పరాతు సొత్తుకు ఆశపడే వారిని గురించి ఈ మాటను ఉపయోగిస్తారు.

ఎంతవాడయినా ఆడదానికి లోకువే

దీనికి సమానార్థంలో మరొక సామెత ఉంది. ఎంత నేర్చినా, ఎంత జూచినా,ఎంత వారలైనా కాంతా దాసులే

ఎంత సంపదో అంత ఆపద

సంపద ఎక్కువయితే ఆపద ఎక్కువని దీనర్థం. సంపదను దోచుకోడానికి వచ్చే దొంగల వల్ల ప్రాణ భయమున్నదని ఈ సామెత అర్థం.

ఎక్కడున్నావె గొంగళి అంటే వేసిన చోటే వున్నానన్నదట

కొందరి జీవితాలలో ఎంత మాత్రము ఎదుగు దల వుండదు. వారి ఆర్థిక పరిస్థిలో ఎన్నటికి అభివృద్ధి లేక పోతే.... ఈ సామెతను వాడుతారు.

ఎక్కడైనా బావేగానీ వంగతోటకాడ కాదు

వంగ చెట్టు దురద స్వభావము కలిగి ఉంటుంది అందుకే వంగతోటలో సరసాలు ఆడకూడదు. మరొక అర్థంలో కూడా ఈ సామెతను వాడుతుంటారు. బావ వరస అయిన వాడు వంగ తోట వద్దకు వస్తే ఎక్కడ వంకాయలు అడుగతారేమోనని ముఖం చాటేస్తారని ఈ సామెకు అర్థం.

ఎక్కరానిచెట్టు మీద కొక్కిరాయి గుడ్డు పెట్టింది

ఎక్కలేని చెట్టు మీద ఏది గుడ్డు పెట్టితే నేమి? అది మనకు అందదు కదా? అలా నిరుపయోగమైన పని అని అర్థం.

ఎక్కడి నీరూ పల్లానికే పయనం

ఇలాంటిదే మరొక సామెత ఉంది. నీరు పల్లమెరుగు నిజం దేవుడెరుగు

ఎక్కమంటే ఎద్దుకు కోపం - దిగమంటే కుంటికి కోపం

కుంటివాడు నడవలేక పోతుంటే పక్కనే వెళ్ళే ఎద్దును పైకిఎక్కిస్తాడు ఒక దారిన పోయే దానయ్య. కొంత దూరమెళ్ళాక ఇక కుంటివాడిని దిగమనదామనుకుంటాడు. ఆ సందర్భంలో ఆ దానయ్య ఆలోచనే ఈ సామెత. ఎద్దుమీద ఎక్కమంటే........ నామీద బరువు వేస్తావా? అని ఎద్దుకు కోపం వస్తుందని, దిగమంటే కుంటి వాడిని నడవమంటావా అని కుంటికి కోపమొస్తుందని అనుకుంటాడు/

ఎట్లాంటి కోమటికైనా నిమ్మకాయంత బంగారం వుంటుంది

ఎంతటి బీద కోమటైనా అతని వద్ద ఎంతైనా కొంత బంగారముంటుందని ఈ సామెత అర్థం.

ఎట్లా వచ్చిందో అట్లాగే పోతుంది

అనాచితంగా వచ్చిన సంపద నిలువదు అని అర్థంలో ఈ సామెతను ఉపయోగిస్తారు.

ఎడమచేత్తో తెలియక చేసేది కుడిచేత్తో తెలిసి అనుభవించాలి

ఎవరు చేసిన కర్మ ఫలం వారు తప్పక అనుభవించాలని చెప్పేది ఈ సామెత.

ఎడ్డెమంటే తెడ్డెం అన్నట్లు

అవునంటే కాదనే వితండ వాదన చేసే వారితో మాట్లాడటం కష్టం. అనే అర్థంతో ఈ సామెతను వాడ తారు/

ఎత్తిపోయే కాపురానికి ఏ కాలు పెడితేనేమి?

కొత్తగా కాపురానికి వస్తున్న ఆడపడుచును అత్తవారింట ముందుగా కుడికాలు ఇంటిలోపల పెట్టించి ఆహ్వానించటం ఆచారం. కానీ, వివిధ కారణాలచేత కాపురము ఎంతో కాలం సాగదని ముందుగానే తెలిసినపుడు, ఏ కాలు ముందు పెట్టి లోనికి వచ్చినా ఉపయోగం లేదు. ఈ విషయాన్నే ఏదేని మంచికార్యం చెడుతుందని ముందుగానే తెలిస్తే, ఈ సామెతను ఉటంకిస్తారు.

ఎత్తివచ్చిన కాపురానికి ఏ కాలూనినా ఒక్కటే

కాపురానికొచ్చిన కొత్త కోడలు తొలిసారి ఇంట్లో అడుగు పెట్టేటప్పుడు ...... వారి సంసారం చక్కగా సాగాలని కుడి కాలు ముందు పెట్టి లోపలికి రమ్మనడం ఒక ఆచారం. కాపురం ఎలా అయితేనేం? అనుకొనే వారికి ఏ కాలు పెడితే ఏమి? అనే అర్థం ఈ సామెతలో ఉంది.

ఎత్తెత్తి అడుగులేస్తే పుల్లాకుల మీద పడ్డాయట

ఒకడు ఎక్కడ బురదలో కాలు వేస్తానో యని అతి జాగ్రత్తగా అడుగులు ఎత్తి ఎత్తి వేస్తూ నడుస్తున్నాడట. చివరకు బురదకన్న హీనమైన పుల్లాకులమీద అతని అడుగు పడిందని ఈ సామెత అర్థం. అతి జాగ్రత్తకు పోతే అనర్థం జరుగుతుందని ఇందులోని పరమార్థం.

ఎద్దుగా కలకాలం బ్రతికేకంటే ఆబోతుగా ఆరు నెలలు బ్రతికితే చాలు

అర్ధం

సాధారణంగా ఎద్దులతో వెట్టి చాకిరీ చేయించుకుంటాం వాటికి సరిపడే తిండి మాత్రమే పెడుతూ. కానీ ఆంబోతులు ఏ పనీ లేకుండా స్వేచ్ఛగా తిరుగుతూ ఉంటాయి. అంటే బానిసగా కష్టాలు పడుతూ ఎక్కువ కాలం ఉండడం కంటే స్వేచ్ఛగా, దర్జాగా కొద్ది కాలం ఉండడం ఉత్తమం అని దీని అర్థం.

వాడుక

ఒకనికి చిన్నపాటి పెర్మనెంట్ ఉద్యోగం, మంచి హోదా గల తాత్కాలిక ఉద్యోగం - ఈ రెండిటిలో ఏదో ఒకటి ఎంచుకోవాల్సిన పరిస్థితి వచ్చింది. అతను తన మిత్రుని సలహా అడిగితే ఎద్దుగా ఏడాది బతకడం కంటే ఆంబోతుగా ఆర్నెల్లు బతకడం మేలు అని చెప్పాడు.

ఎద్దు లేని సేద్యం చద్ది లేని పయనం

==ఎద్దు లేని సేద్యం చద్ది లేని పయనం ఎన్నడూ దొరకనమ్మకు ఏగానీ దొరికితే ముడిమీద ముడి ఏడు ముళ్ళు వేసిందట ==

ఎద్దు ఈనిందని ఒకడంటే, దూడను గాట కట్టెయ్యమని మరోడన్నాడంట

ఒకరు చెప్పే పచ్చి అబద్ధాన్ని మరొకరు గుడ్డిగా సమర్థిస్తున్నారనే అర్థంలో దీన్ని వాడుతారు. ఎద్దు ఈనడమనేది ప్రకృతికి విరుద్ధం. అది ఘోరమైన అబద్ధం, అసంబద్ధం.. చిన్నపిల్లలు కూడా నమ్మరు. అంతటి దారుణమైన అబద్ధం ఒకరు చెప్తే.. దాన్ని నిజమేనని భావించి గానీ, ఈ అబద్ధానికి గౌరవాన్ని ఆపాదించే ఉద్దేశంతో గానీ, ఇతరులచేత ఈ అబద్ధాన్ని నమ్మించే దురాలోచనతో గాని, దానికి మరింత మసాలా జోడించే సందర్భంలో ఈ సామెతను వాడతారు. సాధారణంగా అబద్ధాన్ని ఇతరులచేత నమ్మించే ప్రయత్నం జరిగిన సందర్భంలోనే వాడతారు.

ఒక ప్రసిద్ధ ఉదాహరణ

2006 జనవరిలో ఆంధ్ర ప్రదేశ్లో మార్క్సిస్టు కమ్యూనిస్టు పార్టీ నాయకుడు బి.వి.రాఘవులు నీటిపారుదల ప్రాజెక్టుల్లో వెయ్యికోట్ల రూపాయల అవినీతి జరిగిందని ఆరోపించాడు. మరుసటి రోజు ఈనాడు పత్రిక ఆ విషయానికి సంబంధించి ఒక కార్టూను ప్రకటించింది. అవినీతి ఆరోపణలు సహజంగానే ముఖ్యమంత్రికి నచ్చవు. దీంతో కోపించిన ముఖ్యమంత్రి వై.ఎస్.రాజశేఖరరెడ్డి ఈనాడును విమర్శిస్తూ ఎద్దు ఈనిందని రాఘవులన్నాడు, దూడను కట్టెయ్యమని ఈనాడంటోంది, అని అన్నాడు.

ఇటువంటిదే మరో సామెత ఉంది:అదిగో పులి అంటే ఇదిగో తోక అన్నట్లు. అయితే ఇది వాడే సందర్భం మాత్రం వేరు.

ఎద్దు కేమి తెలుసు అటుకుల రుచి?

ఎద్దు సాధారణంగా అటుకులు దాని జీవితకాలములో రుచి చూడదు. అట్టి దానికి అటుకుల రుచి తెలియదు. ఈ విషయమునే వ్యంగ్యముగా, ప్రావీణ్యతను బట్టి వ్యక్తులను సందేహములు అడుగవలెను అని సామెత రూపములో చెప్పుచున్నారు.

ఎద్దు పుండు కాకికి ముద్దు

ఎద్దుకు అయిన గాయం కాకికి ఆనందదాయకం. ఎందుచేతంటే, కాకి ఆ గాయాన్ని తొలుస్తూ ఆహారంగా స్వీకరిస్తుంది. ఒకని కష్టం మరొకని సుఖంగా అయిన వేళ ఈ సామెతను ఉదహరించటం పరిపాటి.

ఎద్దుగా ఏడాది బతకడం కంటే ఆంబోతుగా ఆర్నెల్లు బతకడం మేలు

సాధారణంగా ఎద్దులతో వెట్టి చాకిరీ చేయించుకుంటాం వాటికి సరిపడే తిండి మాత్రమే పెడుతూ. కానీ ఆంబోతులు ఏ పనీ లేకుండా స్వేచ్ఛగా తిరుగుతూ ఉంటాయి. అంటే బానిసగా కష్టాలు పడుతూ ఎక్కువ కాలం ఉండడం కంటే స్వేచ్ఛగా, దర్జాగా కొద్ది కాలం ఉండడం ఉత్తమం అని దీని అర్థం.

వాడుక

ఒకనికి చిన్నపాటి పెర్మనెంట్ ఉద్యోగం, మంచి హోదా గల తాత్కాలిక ఉద్యోగం - ఈ రెండిటిలో ఏదో ఒకటి ఎంచుకోవాల్సిన పరిస్థితి వచ్చింది. అతను తన మిత్రుని సలహా అడిగితే ఎద్దుగా ఏడాది బతకడం కంటే ఆంబోతుగా ఆర్నెల్లు బతకడం మేలు అని చెప్పాడు.

ఎద్దుగా ఏడాది బతికే కంటే ఆబోతుగా ఆరునెలలు బతికినా చాలు

సాధారణంగా ఎద్దులతో వెట్టి చాకిరీ చేయించుకుంటాం వాటికి సరిపడే తిండి మాత్రమే పెడుతూ. కానీ ఆంబోతులు ఏ పనీ లేకుండా స్వేచ్ఛగా తిరుగుతూ ఉంటాయి. అంటే బానిసగా కష్టాలు పడుతూ ఎక్కువ కాలం ఉండడం కంటే స్వేచ్ఛగా, దర్జాగా కొద్ది కాలం ఉండడం ఉత్తమం అని దీని అర్థం.

ఎద్దుల పోట్లాటలో దూడలు నలిగి పోయినట్లు

గొప్పవారు పోట్లాడుకుంటుంటే బీదవారు వారి మధ్యకు వెళ్లకూడదని దీని అర్థం.

ఎనుబోతు మీద వర్షం పడ్డట్టు

ఒకనికి చిన్నపాటి పెర్మనెంట్ ఉద్యోగం, మంచి హోదా గల తాత్కాలిక ఉద్యోగం - ఈ రెండిటిలో ఏదో ఒకటి ఎంచుకోవాల్సిన పరిస్థితి వచ్చింది. అతను తన మిత్రుని సలహా అడిగితే ఎద్దుగా ఏడాది బతకడం కంటే ఆంబోతుగా ఆర్నెల్లు బతకడం మేలు అని చెప్పాడు.

ఎప్పుడు బిచ్చం పెట్టని మహా తల్లి ఈరోజు కూడ బిచ్చం వేయలేదు..... రోజు బిచ్చం పెట్టే ఈ బొచ్చు ముండకు ఈ రోజు ఏమైందో ......

తనకు నష్టం కలిగించేదైనా సరే తర తరాలుగా ఆచరిస్తుంటే అదే సిద్దాంతమై కూర్చుంటుంది. ఇది ఆర్థిక శాస్త్రంలో సిద్దాంతం; అలాగే బొచ్చగాడి ప్రతి రోజు బిచ్చం వేసే ఇల్లాలను అది ఆమె విద్యుక్త ధర్మమని అనుకొన్నాడు. ఎప్పుడు బిచ్చం వేయని ఆమెను కూడా అది ఆమె విద్యుక్త ధర్మమని నమ్మాడు. అందు చేత రోజు బిచ్చంవేసే ఆమెను ఒక రోజు వెయ్యక పోతే బొచ్చుముండ అయ్యింది.. ఏ రోజు బిచ్చం వేయని ఆమె మహా తల్లి అయింది.

ఎప్పుడు సంపద కలిగితే అప్పుడు బందువులు వస్తారు

సంపద కలిగినప్పుడే బంధువులు వస్తారు. ఇది లోక సహజము: ఇది సుమతీ శతక పద్య పాదము: ఎప్పుడు సంపద కలిగిన అప్పుడు బంధువులోత్తురు.. అది ఎట్లన్నన్.... తెప్పలుగ చెరువు నిండిన కప్పలు పది వేలు చేరు గదరా సుమతీ.....

ఎలుక తోక తెచ్చి ఎన్నినాళ్ళు ఉతికినా నలుపు నలుపే కానీ తెలుపు కాదు

ఒక మూర్ఖుడిని మార్చటానికి ఎంత ప్రయత్నించినా అతడు మారడు. ఎలుక తోకని ఎంత ఉతికినా రంగు మారనట్లే మూర్ఖుని మనస్సు ఎంత ప్రయత్నించినా మారదు.

ఎలాంటి వాడికైనా వేపకాయంత వెర్రి వుంటుంది

ఎంతటి మేధావి అయినా ఒక్కోసారి తెలివి తక్కువ తనం ప్రదర్శిస్తాడని దీని అర్థం.

ఎలుకలున్నాయని ఇల్లు తగలబెట్టినట్లు

ఎలుకల నివారణకు ఇల్లు తగల బెట్టనవసరం లేదు. అలా చేస్తే తనకే నష్టం. అతి తెలివి తక్కువ పని చేసే వారికి ఈ సామెత వర్తింస్తుంది.

ఎవరికి వారె యమునా తీరే

అందరు కలసి వుంటే దాని భలం అధికం. అలా కాకుండ ఎవరికి వారే వుంటే ఎదుటి వాడిచేత చాల సులభంగా ఓడి పోతారని దీని అర్థం.

1. ఎవరికి వారే యమునా తీరే #

ఎవరి దారి వారిది, ఒకరి గురించి ఇంకొకరు పట్టించుకోకపోవటం. ఉదాహరణ:సరయిన రజులేనందువల్ల ఎవరికి వారే యమునా తీరే అన్నట్లు ప్రజలు మారుతారు.

ఎవరి ముడ్డి క్రిందకి నీళ్ళు వస్తే వాళ్ళే లేస్తారు

==ఎవరు తీసిన గోతిలో వారే పడతారు==. ఎవరికో మోసం చేయాలని తలస్తే వారే మోస పోతారు అనే అర్థంతో దీన్ని వాడుతారు. చెడపకురా చెడేవు" అనే సామెత కూడా ఇలాంటిదె.

ఎవడి నెత్తి మీద వాడే చెయ్యి పెట్టుకున్నట్లు

భస్మాసురుడు తన నెత్తి మీద తానే చెయ్యి పెట్టుకుని బూడిద అయినట్టు తనకు తానే ప్రమాదం కొని తెచ్చుకొవటం అనమాట.